Górnicze tradycje w drodze na listę UNESCO. „To nie tylko prestiż, to obowiązek”.
Choć decyzja UNESCO jeszcze nie zapadła, wspólnoty górnicze już przygotowują programy ochrony tradycji i edukacji młodszych pokoleń. Proces przygotowania wniosku trwa od 2019 roku i obejmuje nie tylko same obchody Barbórki, przypadające na 4 grudnia, ale także cały wachlarz górniczych tradycji.
Orkiestra górnicza / PAP/Piotr Polak
Wniosek o wpis na listę UNESCO
Wniosek o wpis „Barbórki i tradycji górniczych” na Listę Reprezentatywną Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości został złożony i czeka na decyzję Komitetu.
Przygotowania do wniosku trwały od 2019 roku i obejmują nie tylko obchody przypadającej 4 grudnia Barbórki, ale także szeroki zbiór tradycji górniczych.
Ujęto w nim m.in. mundur górniczy, socjolekt zawodowy, pozdrowienia stosowane w kopalniach, muzykę orkiestr dętych, folklor oraz zwyczaje związane z akademiami i lokalnymi obchodami.
Znaczenie tradycji i obowiązki po wpisie
Barbórka to święto, które od zawsze było początkiem i końcem roku dla górników
– powiedziała dr Beata Piecha-van Schagen z Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu.
To czas radości i wspólnego celebrowania przetrwania kolejnego roku w zdrowiu
- dodała. Wpis na listę UNESCO to nie tylko wyróżnienie, ale również obowiązek ochrony i dostosowania tradycji do współczesnych wyzwań.
Procedura i oczekiwanie na decyzję
Wniosek złożono w 2024 roku do Sekretariatu Konwencji UNESCO w Paryżu.
Niestety w tym roku nie doczekaliśmy się decyzji. Musimy jeszcze uzbroić się w cierpliwość i czekać na obrady Komitetu ds. Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego. W międzyczasie nadal pracujemy z depozytariuszami tradycji nad dokumentowaniem zwyczajów i edukacją młodszych pokoleń
– wyjaśniła dr Piecha-van Schagen.
Wspólna inicjatywa kilku krajów
W przygotowaniu wniosku wzięły udział grupy z Polski, Austrii i Luksemburga. Po stronie polskiej uczestniczyły kopalnie z Górnego Śląska, Wałbrzycha, Bochni i Wieliczki, a także górnicze orkiestry dęte oraz potomkowie górników z tarnowskich srebrnych gór.
Z Austrii dołączyły grupy ze Styrii i Karyntii, m.in. z miejscowości Bad Bleiberg, gdzie mimo braku kopalń społeczności nadal kultywują Barbórkę.
Tradycje mogą przetrwać bez przemysłu
Doświadczenia zagranicznych wspólnot pokazują, że tradycje górnicze mogą funkcjonować nawet bez aktywnego wydobycia.
W Austrii czy Luksemburgu nadal odbywają się parady, nabożeństwa górnicze i zabawy, mimo że przemysł wydobywczy został tam znacząco ograniczony
– podkreśliła ekspert.
To dowód na to, że Barbórka może zachować autentyczność i znaczenie społeczne również w Polsce, jeśli będziemy wspierać depozytariuszy tradycji
- dodała.
Znaczenie dla wspólnot i lokalnych instytucji
Specjalistka zaznaczyła, że wpis na listę UNESCO wzmacnia poczucie wartości lokalnych tradycji.
Dla depozytariuszy niematerialnego dziedzictwa to bardzo ważne, że ich język, zwyczaje, sposób świętowania i tradycyjne wytwarzanie są uznawane jako wartościowe na poziomie międzynarodowym
– tłumaczyła.
Z wpisem wiążą się jednak konkretne zobowiązania.
Depozytariusze zobowiązują się dbać o zachowanie żywotności tradycji, a samorządy i instytucje kultury mogą wspierać te działania. Szczególnie w Polsce, w obliczu zamykania kopalń, wsparcie instytucji i lokalnych władz jest niezbędne, żeby Barbórka mogła przetrwać
– dodała.
Przyszłość Barbórki zależy od wspólnot
Ekspert zwróciła uwagę, że przyszłość tradycji zależy od zaangażowania samych depozytariuszy.
Nawet jeśli w 2050 roku nie będzie już czynnych kopalń, święto może funkcjonować, o czym świadczą doświadczenia naszych partnerów zagranicznych. Kluczowa dla autentyczności pozostaje radość ze wspólnego świętowania i poczucie wspólnoty
– powiedziała.
Zamykanie kopalń wpływa również na tożsamość dawnych społeczności górniczych.
W latach 90. restrukturyzacja przemysłu powodowała rozpad wielu wspólnot. Od początku lat 2000 obserwujemy jednak rosnącą świadomość wśród depozytariuszy, którzy doceniają wartość tradycji i chcą je pielęgnować
– dodała.
Edukacja młodszych pokoleń
Wniosek o wpis przewiduje szerokie działania edukacyjne.
Każda grupa musiała przygotować program ochrony elementu, a jego częścią jest edukacja młodszych pokoleń
– powiedziała dr Piecha-van Schagen.
To ogromne pole do popisu zarówno dla samorządów, instytucji kultury, jak i szkół, żeby dzieci i młodzież poznawały historię górnictwa i związane z nim tradycje
– dodała.
Barbórka w polskiej tradycji
Święta Barbara jest patronką górników, a Barbórka obchodzona jest co roku 4 grudnia. W miastach maszerują orkiestry, odbywają się msze święte i biesiady. Górnicy zakładają mundury oraz czako z pióropuszem. Tradycje Barbórkowe są wpisane na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego.
- Autor: opr. J. Foksowicz
- Źródło: PAP
- Data: 04.12.2025 16:29
- Tagi: Barbórka, tradycja, święto, górnicy
Benefity: Warto być członkiem związku
+ 48 32 757 23 35
Adres: Polska Grupa Górnicza
40-039 Katowice ul. Powstańców 28